در اوایل صده نوزدهم میلادی چاپی ابداع گردید که به چاپ استنسیل مشهور بود. چاپ استنسیل بعد ها به چاپ سیلک تغییر نام داد. این چاپ که یکی از ساده ترین روش های کپی کردن و نسخه برداری بود با پاشیدن رنگ یا مرکب روی ورقه ای که طرح مورد نظر روی آن کنده کاری شده بود انجام می گرفت. سال ها بعد گروهی از هنرمندان از این شیوه به گونه ای متفاوت جهت تکثیر آثار خود استفاده نمودند و نام آن را سری گرافی نامیدند.
چاپ استنسیل
چاپ استنسیل در واقع از هزاران سال پیش در کشورهای گوناگونی مانند ژاپن، چین، مصر و … بسیار مورد استفاده قرار می گرفت. نمونه هایی از این چاپ را در دیوار چین و اهرام ثلاثه مصر می توان یافت. این فن از گذشته در مشرق زمین هم برای مقاصد هنری و هم مقاصد تجاری استفاده می گردید. اما در مغرب زمین چاپ استنسیل عموما جنبه مادی و مصرفی داشته است. قرن ها پس از آن در سده هفده و هجده میلادی از این روش جهت تولید کاغذ دیواری در کشورهای فرانسه، انگلستان و آمریکا استفاده گردید.
در سال های بسیار دور از پاپیروس و پوست حیوانات در چاپ استنسیل استفاده می نمودند. با نازک تر کردن این ورقه ها بعد ها جهت جلوگیری از پاره شدن آن ها از نخ های ابریشمی در لابه لای این ورقه ها استفاده نمودند. با تکامل این چاپ پارچه های ابریشمی جای این ورقه های قدیمی را گرفتند. در واقع استفاده از ورقه های ابریشمی سرآغاز چاپ سیلک یا همان سیلک اسکرین می باشد.
چاپ سیلک در قرن نوزدهم
اگرچه چاپ سیلک گذشته ای تاریخی دارد. اما در سال ۱۹۰۷ میلادی ساموئل سیمون از منچستر بود که استفاده از سیلک اسکرین را در آکادمی علوم انگلستان به نام خود به ثبت رساند. او برای اولین بار از قلم موی نقاشی جهت پخش نمودن رنگ روی استنسیل استفاده نمود.
سی سال بعد گروهی از هنرمندان آمریکایی با الهام از این چاپ سری گرافی را به نام خود به ثبت رساندند. تا قبل از آن سیلک اسکرین تنها با اهداف تجـــاری و تبلیــــغاتی مورد استفـــــاده قرار می گرفت اما این هنرمنــــدان از این ابزار چاپی در جهت اهداف غیرتجاری خود استفاده نمودند. سال ها بعد سری گرافی به سرتاسر اروپا و جهان انتقال یافت به طوری که هنرمندان در سرتاسر کره خاکی به استفاده از این روش چاپی در خلق آثار هنری خود روی آوردند.
چاپ سیلک
چاپ سیلک یکی از روش های قدیمی چاپ می باشد که اگرچه مانند آن دوران مورد استفاده قرار نمی گیرد اما با وجود توصعه صنعت چاپ و روی کار آمدن انواع دستگاه های چاپ افست، دیجیتال و … همچنان یکی از روش های کاربردی فرایند چاپ می باشد.
در این روش چاپی از پارچه یا توری هایی استفاده می شود که دارای سوراخ های بسیار ریزی می باشند. دور توری مورد نظر را با کمک قابی چوبی یا فلزی محکم می نمایند. سپس تصویر مورد نظر جهت چاپ را روی این توری نقش می زنند. در مرحله بعد قسمت هایی از تصویر که نباید رنگ شوند را با ماده ای مانند موم مسدود می نمایند. این قاب توری در واقع همان شابلون یا کلیشه می باشد که آماده فرایند چاپ شده است. حال رنگ مورد نظر جهت چاپ را با ابزاری چون غلطک یا کاردک و یا … به سطح مورد نظر منتقل می نمایند. واضح است که این رنگ تنها از قسمت های باز توری به کاغذ می رسد و بخش های مسدود شده بی رنگ باقی می مانند. بدین ترتیب فرایند چاپ سیلک به پایان می رسد و تصویر مطلوب بر سطح مفروض نقش می بندد.
مزایای چاپ سیلک
چاپ سیلک مزایای بیشماری دارد که در این مطلب به مهمترین آن ها اشاره می نماییم:
- بهترین روش جهت چاپ تصاویر.
- امکان چاپ بر روی تمام سطوح (مدور و مسطح).
- هزینه های این چاپ پایین و مقرون به صرفه می باشد.
- عدم محدودیت در تیراژ.
- تنوع در انواع رنگ ها.
- شفافیت و کیفیت بالای این چاپ.
- عدم نیاز به فضای زیاد کارگاه چاپ.
- و …
در ادامه این مقاله هر یک از مزایای چاپ سیلک را به طور مختصر شرح می دهیم.
چاپ مسطح و مدور
چاپ سیلک مانند چاپ تامپو که مختص چاپ بر روی سطوح گرد و مدور می باشد قابلیت چاپ بر روی این سطوح را دارد. علاوه بر آن این چاپ بر روی انواع سطوح مسطح نیز قابل چاپ می باشد. دستگاه پنوماتیک مسطح زن و گرد زن امکان چاپ بر روی تمام سطوح صاف و گرد را فراهم آورده است. چاپ سیلک تقریبا روی هر سطحی امکان چاپ را مهیا نموده است که به عنوان نمونه به چند مورد آن اشاره می نماییم:
- چاپ بر روی قطعات صنعتی
- چاپ بر روی انواع هدایای تبلیغاتی
- چاپ بر روی حوله و پارچه
- چاپ بر روی نایلکس و نایلون
- چاپ بر روی شیشه، چوب ورق های فلزی و …
- چاپ بر روی کارتن ، کاغذ و جعبه
- چاپ روی کیف دستی و انواع ساک های ورزشی و مسافرتی
- چاپ روی عموم لوازم خانگی
- چاپ بر روی بطری های شیشه ای و فلزی
- چاپ بر روی ظروف یک بار مصرف
- چاپ بر روی ظروف مواد غذایی
- و…
هزینه های چاپ و تیراژ
در چاپ سیلک برخلاف چاپ افست محدودیتی در چاپ در تیراژ پایین وجود ندارد. در واقع این چاپ در تیراژ پایین نیز مانند تیراژ بالا مقرون به صرفه می باشد و در هر تیراژی قابل استفاده می باشد.
تنوع در انواع رنگها
در این چاپ امکان استفاده از چند رنگ متفاوت وجود دارد. بدین ترتیب محدودیتی در استفاده از رنگ های دلخواه مطلقا وجود ندارد. علاوه بر آن از آنجا که این چـــاپ بر روی ســــطوح گوناگــــونی قابل اجــــراء می باشد. با توجه به جنــــس آن سطح جنــــس رنگ استـــــفاده شونــــده نیز متفــــاوت می باشد. مهمترین رنگ هایی که در این روش چاپی استفاده می شوند عبارتند از:
- رنگ PP
- رنگ PVC
- رنگ UV
- رنگ پایه آب
- و …
کیفیت و شفافیت در چاپ
در این چاپ بر خلاف سایر چاپ ها از هیچ پودری جهت پاشیدن روی کار استفاده نمی شود و در واقع همین امر سبب چاپ مستقیم رنگ بر روی سطح می شود که منجر به درخشندگی و شفافیت آن شده است.
فضای چاپخانه
اگر شما در کار چاپ هستید حتما از اجاره یا هزینه های فضای کارگاه یا چاپخانه آگاهی دارید و می دانید که به طور نمونه برای چاپ افست حداقل به چه متراژی احتیاج خواهید داشت. یکی از مزیت های چاپ سیلک استفاده از فضای کم می باشد. در واقع راه اندازی این چاپ حتی در فضایی حدود 12 متر مربع نیز امکان پذیر می باشد.
فرایند چاپ سیلک
این چاپ به طور کلی در سه مرحله انجام می گیرد که عبارتند از:
- قبل از چاپ
- در حین چاپ
- بعد از چاپ
قبل از چاپ
در این روش چاپــــی همــــواره قبل از آغاز چاپ نیــــاز به آمــــاده سازی مقدماتــــی می باشد. دقت در تهــــیه و ساخت این مقدمـــــات بسیار حائز اهمیـــت می باشد. زیرا کیفیت نهایی کار چاپی به ساخت صحیح و با دقت این ابزار وابسته می باشد. مهمترین اقدامات قبل از آغاز چاپ عبارتند از:
- طراحی و ساخت شابلون
- ساخت کلیشه
- ساخت فیلم
- ساخت زینک
- و…
در حین چاپ
در این مرحله چاپ سیلک به دو روش دستی و سیلک اسکرین اتوماتیک انجام می گیرد.
چاپ سیلک دستی
در چاپ سیلک به روش دستی از ابزاری چون: گیره، شابلون گیر و میز چاپ از جنس ورق، ام دی اف و یا شیشه استفاده می شود. فرایند چاپ در این روش کاملا دستی بوده و پس از قرار دادن شابلون روی سطوح چاپی رنگ مورد نظر را بر روی کار می ریزند.
چاپ سیلک اتوماتیک
چاپ سیلک اتوماتیک به کمک دستگاه های چاپی انجام می گیرد. در این روش دستگاه خود رنگ را بر روی شابلون پخش می نماید. دخالت دست در این روش چاپی بسیار کاهش می یابد. در این شیوه چاپی غالبا از دستگاه های پنوماتیک و مسطح و گرد زن استفاده می گردد که امکان چاپ بر روی عموم سطوح را فراهم می آورند.
بعد از چاپ
پس از آنکه مرحله چاپ به اتمام رسید فرایند چاپ سیلک را تمام شده ندانید زیرا احتیاج به عملیاتی جهت تثبیت چاپ و کیفیت آن می باشد. مهمترین فعالیت در این راستا خشک نمودن چاپ می باشد. که به طور کلی در سه مرحله انجام می گیرد:
- بند کشی
- خشک کن قفسه ای
- خشک کن حرارتی
بند کشی
یکی از قدیمی ترین روش های خشک نمودن کار چاپی بند کشی و آویزان نمودن آن ها می باشد. در این روش کار چاپی را مانند لباس روی بند آویزان می نمایند تا در معرض هوای آزاد خشک شود. ایراد اصلی این روش زمان بر بودن آن می باشد.
خشک کن قفسه ای
دستگاه خشک کن قفسه ای دارای 50 طبقه می باشد. این دستگاه قابلیت خشک نمودن کارهای چاپی در تیراژ بالا را دارا می باشد. علاوه بر آن این دستگاه قابل حمل و نقل و جابجایی می باشد.
خشک کن حرارتی
خشک کن حرارتی در واقع بهترین گزینه جهت خشک نمودن کار چاپی می باشد. در این شیوه کار چاپی پس از خروج از این دستگاه بی درنگ خشک می شود. سرعت بالای این خشک کن در تیراژ بالا بسیار کاربردی می باشد و در چاپ های صنعتی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.
