تاریخ چاپ و تبلیغات در ایران نیز مانند اغلب تمدن های کهن به سالها پیش بر می گردد. در این مقاله ابتدا به تاریخ چاپ و سپس به تاریخچه تبلیغات در ایران می پردازیم. چاپ و تبلیغات در واقع دو رخداد تاریخی مجزا می باشند که هر یک دارای تاریخچه ای متفاوت می باشند. اما ارتباط و نزدیکی این دو صنعت امروزه غیر قابل انکار می باشد و در برهه ای از تاریخ چاپ و تبلیغات آنچنان به هم نزدیک شدند که لغت چاپ و تبلیغات جهت ارائه مضمون آن بهترین لغت بود.
چاپ و تبلیغات به طور کلی به تبلیغاتی که به وسیله صنعت چاپ انجام می گیرد اطلاق می شود و انواع گوناگونی دارد. عمده فعالیت صنعت چاپ نیز در این روزگار فعالیت های تبلیغاتی می باشد. چاپ تراکت و کارت ویزیت، بروشور تبلیغاتی، چاپ کاتالوگ و حتی چاپ هدایای تبلیغاتی از این دست تبلیغات می‌باشد. لذا در این مطلب تصمیم گرفتیم تاریخچه این دو صنعت مجزا را در یک قالب مورد بررسی قرار دهیم . تا بتوانیم درک بهتری از پیشرفت و ترقی هر یک در کنار دیگری داشته باشیم.
تاریخ چاپ
در بخش اخبار و مقالات صبح آگهی مقالاتی در ارتباط با تاریخ چاپ و تبلیغات قابل مشاهده می باشد، لذا در این مطلب از بازگویی مطالب تکراری می گذریم و به سراغ تاریخ چاپ در ایران می رویم:
- چاپ در ایران به حدود 2500 سال پیش بر می گردد.
- در آن دوران سلسله هخامنشیان بر ایران حکومت می نمودند.
- هخامنشیان مهر هایی ساخته بودند که از آنها جهت مهر و موم نمودن احکام و دستورات سلطنتی استفاده می کردند.
- ساسانیان نیز به وسیله قالب های چوبی نقوشی را بر روی پارچه های گوناگون در حدود 1500 سال پیش چاپ می نمودند.
- لذا می توان گفت صنعت چاپ در ایران بسیار قدیمی می باشد.
- در واقع باید بدانیم سالها قبل از اختراع کاغذ و ماشین چاپ، چاپ دستی در ایران به انجام می رسید.
- چاپ دستی به طور کلی به هر چاپی که بدون نیاز به ماشین آلات انجام گیرد اطلاق می شود.
- تا قبل از اختراع ماشین چاپ توسط گوتنبرگ هر چاپی که انجام می گرفت در زمره چاپ های دستی جای داشت.
- سالها بعد در اواخر دوران حکومت ایلخانیان مغولان پول های کاغذی را وارد ایران نمودند.
- مغولان این پول ها را چاو می نامیدند.
- بسیاری از تاریخ شناسان معتقدند ریشه لغت چاپ همین چاو می باشد.
- آنان بر این باورند که این لغت از آن دوران به ایران راه یافته است.
- اما برخی دیگر از ادیبان و مورخان مانند دهخدا اعتقاد دارند ریشه لغت چاپ لغت چهاپ می باشد.
- چهاپ یک لغت هندی می باشد که به معنای مهری است که با آن بر پارچه نقش می زدند.
اولین چاپخانه در ایران
اگرچه در دوران حکومت قاجاریان اولین ماشین چاپ وارد ایران شد و به نوعی اولین چاپخانه مدرن در شهر تبریز آغاز به کار نمود اما تاریخچه چاپخانه ها در ایران به دوران صفویان و شهر اصفهان بر می گردد. در دوران حکومت این خاندان کشیشان و ارامنه این شهر در کلیسای جلفای اصفهان (کلیسای وانگ) اقدام به چاپ دعا و ذکر های مسیحیان نمودند. این اقدام با تلاش های پیگیرانه خلیفه ارامنه جلفای اصفهان که حدود 2 سال به طول انجامید محقق شد و آن ها توانستند اولین کتاب خود را که زبور داود بود به چاپ برسانند. این چاپخانه به فعالیت خود ادامه داد و کتاب های دیگری نیز از مسیحیان به چاپ رساند.
در زمان نادر شاه افشار نیز جزوه هایی به زبان عربی و لاتین منتشر شدند. اما اولین چاپخانه فارسی زبان به مدد پیگیری های عباس میرزا در تبریز برپا گردید. عباس میرزا موفق شد اولین چاپخانه فارسی زبان را در تبریز دائر نماید. این چاپخانه در ابتدا از چاپ سربی بهره می برد و بعد ها با وارد شدن ماشین های چاپ به ایران سیستم چاپی در این چاپخانه نیز متحول گردید. با گذر زمان چاپ در ایران رونق بیشتری گرفت و در اغلب شهر های بزرگ ایران مانند تهران و اصفهان چاپخانه هایی دائر گردید. تاریخ چاپ و تبلیغات با پیشرفت و همه گیر شدن چاپ وارد مرحله ای تازه شد.
چاپ مصور در ایران
- سال های سال تنها متون بودند که به چاپ می رسیدند.
- در واقع تا زمان محمد شاه قاجار خبری از چاپ های مصور نبود.
- در سال 1259 هجری قمری اولین کتاب مصور در ایران (کتاب لیلی و مجنون) به چاپ رسید.
- چاپ تصاویر در کتاب فوق بسیار ساده و تنها در چهار صفحه آن تصاویر قرار داده شده اند.
- این تصاویر به صورت دستی رنگ آمیزی شدند تا جلوه ای بهتر به کتاب بدهند.
- حدود پنج سال بعد کتاب دیگری به چاپ رسید که شامل بیست صفحه تصویر بود.
- این کتاب دیوان فضولی بغدادی بود.
- پس از آن کتاب های مصور دیگری نیز به چاپ رسیدند.
- همچنین روزنامه شرف در دوران انتشار خود نسخه های زیادی منتشر نمود که در آن ها از تصاویر استفاده شده بود.
- اما اولین روزنامه ای که به صورت مصور چاپ گردید، روزنامه وقایع اتفاقیه بود.
- این روزنامه از شماره 470 به بعد خود به صورت مصور به چاپ می رسید.
- نقاش اصفهانی آقا میرزا عبدالمطلب اولین فرد ایرانی می باشد که چاپ تصویری در ایران به انجام رساند.
- آقا میرزا این هنر را از فرنگیان آموخت و به سایر نقاشان ایرانی آموزش داد.
- چاپ تصویری در کنار چاپ متون ترکیبی عالی از چاپ را به وجود آورده بود.
- اما سرعت چاپ همچنان بسیار پایین بود و تا سالها این مشکل حل نگردید.
تاریخ تبلیغات
تاریخچه تبلیغات نیز مانند چاپ به هزاران سال قبل باز می گردد. تبلیغات ریشه در تاریخ دارد و در فرهنگ های گوناگون با شیوه های متفاوت وجود داشته است. برخی مورخان تاریخ اولین تبلیغات را به انسان های اولیه نسبت می دهند و معتقدند نقاشی های به جا مانده آن ها که تصاویری از اشیایی است که خود ساخته بودند. بیانگر تبلیغ و نشان دادن این وسائل بوده اند. اینکه هدف اصلی انسان های اولیه از ثبت این اشکال بر روی غار ها چه بوده است بر ما مشخص نمی باشد اما اگر هدف آن ها معرفی وسائل خود به دیگران بوده است، پس تبلیغات در آن دوران نیز وجود داشته است و مورد استفاده قرار گرفته است.
با گذر زمان تبلیغات نیز مانند چاپ رشد نمود و مورد استفاده مردم در سرتاسر دنیا قرار گرفت. حتی در دورانی که اغلب مردم بی سواد بودند تصویری از محصول یا حرفه خود را می کشیدند و آن را بر سر در دکان یا تجارتگاه خود می نواختند. این اقدام نیز تبلیغ و معرفی کسب و کار به حساب می آمد. در آن روزگاران برخی دیگر از کاسبان با فریاد زدن در بازار ها و کوچه و خیابان ها محصولات یا خدمات خود را تبلیغ می نمودند. با این حال تبلیغات در آن دوران محدودیت های زیادی داشت. زیرا امکان انتشار گسترده آن وجود نداشت و تنها در یک محله یا کوچه قابل انجام بود. تاریخ چاپ و تبلیغات از چاپ اولین تصاویر تبلیغاتی بر روی سطوح چوبی و سفالی و … آغاز گردیده است.
عصر تبلیغات موریارتی
سندرا موریارتی که از اندیشمندان و محققان عرصه تبلیغات می باشد در کتاب خود تبلیغات را به پنج عصر تقسیم نموده است. ایشان به تبلیغاتی که قبل از ظهو ماشین چاپ انجام می گرفت توجه چندانی ندارند و معتقدند آن تبلیغات در ابعاد محدود و به صورت غریزی انجام می گرفته است. اما تبلیغات پس از اختراع ماشین چاپ دارای اصول و چارچوبی می باشند که در حال حاضر بسیار تکامل یافته اند. پنج عصر موریارتی عبارتند از:
- عصر چاپ
- عصر آژانس های تبلیغاتی
- عصر مطالعات علمی
- عصر انقلاب خلاقیت
- عصر بازاریابی یکپارچه
