تاریخ صنعت چاپ

اختراع چاپ

می دانیم همواره در تاریخ از گوتنبرگ به علت اختراع ماشین چاپ به عنوان مخترع یا پدر صنعت چاپ یاد می شود. اما در حقیقت اختراع چاپ به هـــــزاران ســــال پيــــش از گوتنــــــبرگ برمی گــــــردد. در حدود چــــــند هزار ســــال پیــــــش آشـــــــوريان بر روی خشــــت هايی که از گل رس ســـاخته می شــــد مهر می زدند. در چين فردی به نام پی شنگ با استفاده از گل رس در قرن یازدهم میلادی حروف قابل انتقال را اختراع نمود. در قرن پانزدهم میلادی گوتنبرگ بدون آگاهی از كار پی شنگ، با ساخت يك حرف جدا برای هر یک از حروف الفبا، حروف قابل انتقال خود را اختراع نمود.

ماشین چاپ گوتنبرگ

درست است که حروف متحرك قابل انتقال را چينی ها اختراع نمودند و آغازگر چاپ می باشند. اما گوتنبرگ كه خود از هنر زرگری آگاه بود به عنوان اولین فرد آلياژی برای ريخته گری حروف الفبا از سرب ساخت. حروف سربی وی گزینه بسیار مناسبی جهت جایگزینی حروف گلی بودند. زیرا این حروف از دوام و طول عمر بالایی برخوردار بودند و مانند حروف گلی محدود به طول عمر پایین نبودند. گوتنبرگ همچنین برای مركب چاپ با رفع موانع و آزمایش های پی در پی فرمول جدیدی ساخت که به حل مشكلات چاپ در آن دوران انجامید.

اختراع گوتنبرگ اگرچه بسیار ارزشمند می نمود. اما به سبب آلیاژهای به کار رفته در آن تبدیل به کالایی گران قیمت گردید. در واقع ماشین چاپ گوتنبرگ، بسیار پرهزینه بود و اگرچه مورد استقبال و در دسترس ثروتمندان بود. اما طیف گسترده ای از جامعه از آن بی نصیب بودند. به همین علت برای سال ها استقبالی از این دستگاه نوظهور نگردید.

اختراع لیتوگرافی

اختراع دیگری که به پیشرفت صنعت چاپ کمک شایانی نمود سال ها بعد توسط یک آلمانی رقم خورد. نمايشنامه نويس آلمانی زنه فلدر در اواخر قرن هجدهم میلادی توانست چاپ سنگی يا همان ليتوگرافی را اختراع نماید. در لیتوگرافی روی هر سنگ متن يا تصويری حک می کردند. سپس تصویر مطلوب را بر روی سطح مورد نظر چاپ می نمودند. این چاپ بیش از 750 عملكرد مطلوب داشت و در عصر چاپ در ایران نیز بسیار کارآمد بوده است.

انواع ماشین چاپ

از گذشته تا کنون ماشین های چاپ زیادی توسط مخترعین و نوآوران صنعت چاپ ابداع شده اند. از ماشین چاپ گوتنبرگ گرفته تا بروزترین ماشین های چاپ افست و چاپ دیجیتال و پرینترهای گوناگون، با این حال می توان ادعا نمود ماشین های چاپی که در تحول این صنعت نقش بسزایی ایفا نموده اند عبارتند از:

1. ماشین چاپ سیلندری لترپرس
2. ماشین چاپ رتاتیو
3. ماشین چاپ هلیوگراور
4. ماشین چاپ دو رو افست
5. ماشین چاپ دیجیتال
6. و …

چاپ در ایران

در ادامه این مقاله نگاهی به آغاز صنعت چاپ در ایران می اندازیم. ميرزا صالح شيرازی فردی بود كه از سوی دولت وقت ايران (حکومت قاجاریه) به منظور فراگيری هنرهای نوین به اروپا فرستاده شده بود. ایشان در اواسط قرن سیزدهم قمری در بازگشت به ایران يك دستگاه چاپ سنگی با خود به تبريز آوردند. میرزا صالح شیرازی به کمک این دستگاه برای نخستين بار در ایران چاپ سنگی را در تبريز به راه انداخت. سپس چاپخانه سنگی در پایتخت (تهران) و چند شهر مهم دیگر در آن دوران مانند اصفهان راه اندازی گردید. چاپ سنگی در واقع تا سال ها تنها روش چاپ در ایران بوده است. به طوریکه تقریبا تا اواخر دوره قاجاریه، هر چه در ایران به چاپ می رسید تنها به روش چاپ سنگی انجام می گرفت.

چاپ سربی در ایران

نکته قابل توجه در تاریخ صنعت چاپ در ایران این است که حدود هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به وسیله میرزا صالح به ايران چاپ سربی نيز در ایران راه اندازی گردیده بود. اما همانطور که پیش تر اشاره نمودیم این چاپ به علت هزینه های بالا چندان مورد استقبال عمومی قرار نگرفت. هزینه بالا در کنار زحمت زیاد این روش موجب شد به محض ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی کاملا کنار گذاشته شود. اما در اواخر دوره قاجاریه بر خلاف انتظار حروف سربی مجددا مورد توجه و استفاده قرار گرفتند. در چاپ سربی كاغذ را روی صفحه ای که از حروف برجسته سربی و آغشته به مركب تشکیل شده است می فشردند. بر اثر فشار به وجود آمده، نقش حروف بر روی كاغذ باقی می ماند.

در گذشــــته جهــــــت چاپ روزنامه ها از این روش چاپـــــی استـــــــفاده می شـــــد. در آن دوران ابتـــــدا حروف چيــــنی در روزنامـــــه ها به صـــــورت دســــتي انجام می گرفت. ولی در ادامه با پیشرفت تکنولوژی اين كار با دستگاه هايی همچون لاينوتايپ صورت پذيرفت. ماشین چاپ لاینو تایپ در اواخر قرن نوزدهم ساخته شد و سبب افزایش سرعت چاپ گردید. اما باز هم با پيشرفت فناوری دستگاه چاپ الكترونيكي به مرور زمان جای دستگاه حروف چينی سربی لاینو تایپ را گرفت.

چاپ در قرن بیستم

در حال حاضر روش ها و ابزارآلات زیادی برای فرایند چاپ موجود می باشد. در واقع صنعت چاپ چنان گسترده شده است که روش های متنوع و گوناگونی به وسیله دستگاه های متفاوت جهت چاپ به وجود آمده اند. یکی از بهترین و کارآمدترین این روش ها چاپ افست می باشد. چاپ افست روشی مناسب و به صرفه برای چاپ در تیراژ های بالا و کیفیت عالی می باشد.

چاپ دیگری که امروزه بسیار کارآمد می باشد، خدمات چاپ دیجیتال است. اگرچه این چاپ در تیراژ های بالا مناسب نمی باشد. اما به دلیل امکانات و توانایی های بالایی که در طراحی دارد، امروزه بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. در واقع چاپ دیجیتال یکی از بهترین روش های چاپی در تیراژ پایین می باشد. صنعت چاپ امروزه آنچنان پیشرفت نموده است که تقریبا امکان چاپ بر روی هر جسمی را ممکن ساخته است. چاپ لیوان تبلیغاتی و یا چاپ خودکار تبلیغاتی از جمله مواردی می باشد که در مجموعه صبح آگهی نیز انجام می شود. در زیر چند نمونه از این اجسام را نام می بریم:

1. انواع کاغذ
2. انواع مقوا
3. انواع پارچه های ضخیم و کم ضخامت
4. اجسام سرامیکی
5. اجسام منحنی و غیر صاف
6. چوب
7. شیشه
8. و …

انواع چاپ

در حال حاضر روش های چاپی بسیاری به وجود آمده است. برخی از آن ها روش های قدیمی و برخی بسیار جدید و نوظهور می باشند. اگرچه خدمات چاپ افست یکی از پرکاربردترین و با کیفیت ترین روش چاپی در انتشارات و تکثیر محصول در تیراژ بالا می باشد. اما روش های دیگری در صنعت چاپ نیز وجود دارند که هر یک کارایی مختص به خود را دارند. معروف ترین این روش ها عبارتند از:

1. چاپ افست
2. چاپ دیجیتال
3. چاپ سیلک
4. چاپ تامپو
5. چاپ ملخی
6. چاپ لترپرس
7. چاپ فلکسو
8. چاپ سابلیمیشن
9. چاپ فلت پد
10. و …